Báo cáo tài chính hợp nhất là gì? Nguyên tắc lập và trình bày

Bất kỳ nhà đầu tư, chuyên gia tài chính nào cũng không thể phủ nhận rằng báo cáo tài chính hợp nhất là một công cụ quản lý quan trọng hàng đầu trong việc điều hành doanh nghiệp. Theo đó, loại tài liệu này giúp chủ doanh nghiệp lẫn cổ đông có cái nhìn tổng quan nhất về tình hình kinh doanh, quản trị dòng tiền của tổ chức. Trong bài viết này, Pronexus sẽ bật mí cho bạn chi tiết các nguyên tắc khi viết báo cáo tài chính hợp nhất.

Báo cáo tài chính hợp nhất là gì?

Báo cáo tài chính hợp nhất là loại báo cáo được tạo bằng cách kết hợp các báo cáo tài chính của công ty mẹ và các công ty con. Mục đích của báo cáo này là cung cấp thông tin kinh tế tài chính cần thiết để đánh giá tình hình hoạt động của toàn bộ tập đoàn trong kỳ kế toán cụ thể. Báo cáo này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các quyết định quản lý, điều hành doanh nghiệp và lập kế hoạch đầu tư trong tương lai.

Những trường hợp phải lập báo cáo tài chính hợp nhất bao gồm:

• Mọi công ty mẹ nắm giữ trên 50% quyền biểu quyết tại các công ty con, bao gồm cả sở hữu trực tiếp hoặc gián tiếp qua một công ty khác.
• Tất cả các tổng công ty nhà nước được thành lập và hoạt động theo mô hình có công ty con, phải lập và nộp BCTC hợp nhất theo quy định của pháp luật.

Thời hạn nộp báo cáo tài chính hợp nhất

Báo cáo tài chính hợp nhất hàng năm cần được nộp cho chủ sở hữu và các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền trong vòng 90 ngày kể từ khi kết thúc năm tài chính và phải được công bố trong vòng 120 ngày kể từ khi kết thúc năm tài chính. Công ty mẹ có lợi ích công chúng trong lĩnh vực chứng khoán phải nộp báo cáo hàng năm và công khai theo quy định của pháp luật về chứng khoán.

Nguyên tắc khi lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất

Để tạo báo cáo kế toán cần sử dụng nhiều kỹ thuật phức tạp để loại bỏ các giao dịch trùng lặp, không chỉ đơn thuần là tổng hợp các con số. Sau đây, Pronexus sẽ hướng dẫn bạn chi tiết các nguyên tắc lập báo cáo tài chính hợp nhất đúng quy chuẩn nhất:

Nguyên tắc 1

Khi tạo báo cáo tài chính hợp nhất, công ty mẹ cần gộp cả báo cáo tài chính riêng của mình và của tất cả các công ty con trong nước và quốc tế mà công ty mẹ kiểm soát trực tiếp hoặc gián tiếp. Tuy nhiên, có một số ngoại lệ trong việc hợp nhất này, bao gồm:

• Khi quyền kiểm soát của công ty mẹ chỉ mang tính tạm thời vì công ty con này được mua để bán lại trong vòng 12 tháng.
• Khi hoạt động của công ty con bị giới hạn trong thời gian dài hơn 12 tháng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng chuyển vốn cho công ty mẹ.

Nguyên tắc 2

Cách làm báo cáo đúng chính là khi công ty mẹ phải được bao gồm trong báo cáo tài chính hợp nhất trong các trường hợp sau:

• Công ty con hoạt động trong lĩnh vực khác với công ty mẹ và các công ty con khác trong tập đoàn.
• Công ty con là Quỹ tương hỗ, Quỹ tín thác, Quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc các loại hình doanh nghiệp tương tự.\

Nguyên tắc 3

Báo cáo được soạn thảo và trình bày theo các nguyên tắc kế toán áp dụng cho báo cáo tài chính của doanh nghiệp độc lập, tuân thủ theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam “Trình bày báo cáo tài chính” và các Chuẩn mực kế toán liên quan khác.

Nguyên tắc 4

Biểu mẫu báo cáo tài chính hợp nhất được lập dựa trên việc áp dụng các chính sách kế toán đồng nhất cho những giao dịch và sự kiện tương tự trong toàn bộ Tập đoàn.

• Nếu công ty con áp dụng các chính sách kế toán khác với chính sách kế toán chung của Tập đoàn, báo cáo tài chính của công ty con phải được điều chỉnh lại để tuân thủ chính sách chung của Tập đoàn trước khi hợp nhất. Công ty mẹ sẽ hướng dẫn công ty con thực hiện các điều chỉnh này dựa trên bản chất của các giao dịch và sự kiện.
• Trong trường hợp công ty con không thể áp dụng các chính sách kế toán đồng nhất với Tập đoàn, bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất phải nêu rõ các khoản mục đã được ghi nhận và trình bày theo các chính sách kế toán khác nhau, đồng thời phải giải thích rõ về những chính sách kế toán khác đó.

Nguyên tắc 5

Báo cáo tài chính của công ty mẹ và công ty con sử dụng cho mục đích hợp nhất phải được lập trong cùng một kỳ kế toán. Nếu ngày kết thúc kỳ kế toán của hai bên khác nhau, công ty con cần lập thêm một bộ báo cáo tài chính để phục vụ cho việc hợp nhất, sao cho kỳ kế toán trùng với kỳ kế toán của công ty mẹ. Nếu không, báo cáo tài chính phải được lập vào các thời điểm khác nhau có thể được sử dụng, miễn là khoảng cách thời gian không quá 3 tháng. Thời gian của kỳ báo cáo và sự khác biệt về thời điểm lập báo cáo tài chính phải được nhất quán qua các kỳ.

Nguyên tắc 6

Các kết quả hoạt động tài chính của công ty con phải được phản ánh trong Báo cáo tài chính hợp nhất từ thời điểm công ty mẹ bắt đầu kiểm soát công ty con cho đến khi công ty mẹ ngừng kiểm soát công ty con. Theo đó, khoản đầu tư vào doanh nghiệp sẽ được ghi nhận theo Chuẩn mực kế toán “Công cụ tài chính” khi doanh nghiệp không còn là công ty con nữa và cũng không thuộc loại công ty liên doanh hoặc liên kết.

Nguyên tắc 7

Trong báo cáo tài chính hợp nhất, phần sở hữu của công ty mẹ và cổ đông không kiểm soát trong tài sản thuần có thể xác định được của công ty con vào thời điểm mua phải được phản ánh theo giá trị hợp lý. Cụ thể:

• Tài sản thuần của công ty con vào thời điểm mua sẽ được ghi nhận trên Bảng cân đối kế toán hợp nhất dựa trên giá trị hợp lý. Trong trường hợp công ty mẹ không sở hữu toàn bộ công ty con, sự khác biệt giữa giá trị ghi sổ và giá trị hợp lý phải được phân bổ cho cả cổ đông mẹ và cổ đông không kiểm soát.
• Sau khi mua, nếu các tài sản của công ty con (vào thời điểm mua) có giá trị hợp lý khác biệt so với giá trị ghi sổ bị khấu hao, thanh lý hoặc bán thì sự chênh lệch giữa giá trị hợp lý và giá trị ghi sổ sẽ được xem là đã thực hiện.

Nguyên tắc 8

Khi có sự khác biệt giữa giá trị hợp lý với giá trị ghi sổ của tài sản thuần của công ty con vào thời điểm mua, công ty mẹ cần phải ghi nhận thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại phát sinh từ quá trình hợp nhất kinh doanh.

Nguyên tắc 9

Lợi thế thương mại trong báo cáo tài chính hợp nhất được tính bằng cách so sánh giữa giá phí đầu tư và giá trị hợp lý của tài sản thuần có thể xác định được của công ty con tại thời điểm công ty mẹ nắm quyền kiểm soát công ty con.

• Lợi thế thương mại phải được phân bổ trong thời gian tối đa là 10 năm, bắt đầu từ ngày công ty mẹ kiểm soát công ty con, theo nguyên tắc phân bổ đều qua các năm. Công ty mẹ cần thực hiện việc đánh giá tổn thất lợi thế thương mại định kỳ. Nếu phát hiện tổn thất lớn hơn số lợi thế thương mại đã phân bổ hàng năm, cần điều chỉnh phân bổ ngay trong kỳ phát sinh theo số tổn thất.
• Trong các giao dịch hợp nhất qua nhiều giai đoạn, khi xác định lợi thế thương mại hoặc lãi từ giao dịch mua giá rẻ, giá phí đầu tư vào công ty con bao gồm tổng giá phí đầu tư tại thời điểm đạt quyền kiểm soát công ty con cộng với giá phí đầu tư của các lần trao đổi trước đó, đã được điều chỉnh theo giá trị hợp lý tại thời điểm công ty mẹ kiểm soát công ty con.

Nguyên tắc 10

Khi công ty mẹ đã nắm quyền kiểm soát công ty con, nếu công ty mẹ tiếp tục rót thêm vốn vào công ty con nhằm gia tăng tỷ lệ sở hữu thì phần chênh lệch giữa số tiền đầu tư bổ sung và giá trị ghi sổ của tài sản thuần của công ty con cần được ghi nhận trực tiếp vào lợi nhuận chưa phân phối sau thuế và coi như giao dịch vốn chủ sở hữu. Trong trường hợp này, công ty mẹ không thực hiện việc đánh giá lại tài sản thuần của công ty con theo giá trị hợp lý như khi bắt đầu kiểm soát công ty con.

Nguyên tắc 11

Các chỉ tiêu trong Bảng cân đối kế toán hợp nhất với Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất được xác định bằng cách tổng hợp các chỉ tiêu từ Bảng cân đối kế toán với Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty mẹ cùng các công ty con trong tập đoàn:

• Loại trừ toàn bộ giá trị ghi sổ của khoản đầu tư mà công ty mẹ có tại các công ty con và phần vốn chủ sở hữu của công ty mẹ trong vốn của các công ty con.
• Phân bổ lợi thế thương mại giữa các công ty trong tập đoàn.
• Tách biệt lợi ích của cổ đông không kiểm soát thành một chỉ tiêu riêng.
• Loại trừ hoàn toàn số dư các khoản mục phải trả, phải thu, cho vay và các khoản tương tự giữa các đơn vị trong tập đoàn.
• Loại trừ toàn bộ doanh thu, chi phí, thu nhập liên quan đến các giao dịch nội bộ.
• Loại trừ các khoản lãi chưa thực hiện từ các giao dịch nội bộ đang được ghi nhận trong giá trị tài sản.

Nguyên tắc 12

Sự khác biệt giữa số tiền thu được từ việc thoái vốn tại công ty con và giá trị tài sản thuần của công ty con đó, cộng thêm giá trị của lợi thế thương mại chưa được phân bổ sẽ được ghi nhận ngay trong kỳ phát sinh theo các nguyên tắc sau:

• Nếu giao dịch thoái vốn không dẫn đến việc công ty mẹ mất quyền kiểm soát đối với công ty con, toàn bộ chênh lệch này sẽ được phản ánh trong mục “Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối” trên Bảng cân đối kế toán hợp nhất.
• Nếu giao dịch thoái vốn làm cho công ty mẹ mất quyền kiểm soát đối với công ty con, toàn bộ chênh lệch này sẽ được ghi nhận trong Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất.

Nguyên tắc 13

Đối với phần chênh lệch xuất hiện sau khi hoàn tất các bút toán điều chỉnh trong báo cáo tài chính hợp nhất, số liệu điều chỉnh từ các chỉ tiêu trong Báo cáo kết quả kinh doanh cần phải được chuyển vào khoản lợi nhuận sau thuế chưa phân phối.

Nguyên tắc 14

Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất chỉ phản ánh các luồng tiền giữa tập đoàn và các bên ngoài, bao gồm các giao dịch với công ty liên kết, công ty liên doanh và cổ đông không kiểm soát. Báo cáo này được phân loại theo ba hoạt động chính: hoạt động đầu tư, hoạt động kinh doanh và hoạt động tài chính. Các luồng tiền từ giao dịch nội bộ giữa công ty mẹ và công ty con trong tập đoàn sẽ được loại trừ hoàn toàn khỏi báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất.

Nguyên tắc 15

Nếu công ty mẹ sở hữu các công ty con có báo cáo tài chính sử dụng đồng tiền khác với đồng tiền của công ty mẹ, trước khi thực hiện hợp nhất báo cáo tài chính, công ty mẹ cần chuyển đổi toàn bộ báo cáo tài chính của các công ty con sang đồng tiền báo cáo của công ty mẹ theo quy định trong Chương VI của Thông tư này.

Nguyên tắc 16

Bản giải thích báo cáo tài chính hợp nhất được chuẩn bị nhằm cung cấp thông tin bổ sung về các khía cạnh tài chính và phi tài chính. Tài liệu dựa trên Bảng cân đối kế toán hợp nhất, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất, Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất cùng với các tài liệu khác liên quan đến quá trình hợp nhất báo cáo tài chính.

Các bước lập BCTC hợp nhất

Để lập báo cáo tài chính hợp nhất, bạn cần thực hiện theo các bước sau:

• Thu thập và điều chỉnh báo cáo tài chính riêng lẻ: Tập hợp các báo cáo tài chính của các công ty thành viên và thực hiện các điều chỉnh cần thiết để hợp nhất các khoản mục liên quan.
• Thực hiện các bút toán hợp nhất: Tiếp theo, cần tiến hành các bút toán để điều chỉnh số liệu giữa các công ty thành viên, nhằm đảm bảo tính chính xác và nhất quán.
• Lập bảng tổng hợp: Tạo bảng tổng hợp các chỉ tiêu tài chính hợp nhất cùng với bảng tổng hợp các bút toán điều chỉnh đã thực hiện.
• Hoàn thiện và trình bày báo cáo: Cuối cùng, tổng hợp các thông tin và trình bày báo cáo một cách rõ ràng và đầy đủ.

Mẫu báo cáo tài chính hợp nhất

Hệ thống báo cáo tài chính hợp nhất bao gồm các mẫu biểu sau:

• Bảng cân đối kế toán hợp nhất: Biểu mẫu số B 01 – DN/HN.
• Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất hàng năm: Biểu mẫu số B 03 – DN/HN.
• Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất: Biểu mẫu số B 02 – DN/HN.
• Bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất hàng năm: Biểu mẫu số B 09 – DN/HN.

Tóm lại, báo cáo tài chính hợp nhất không chỉ là công cụ để quản lý và điều hành hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp mà còn là một cầu nối quan trọng giữa tổ chức, nhà đầu tư và các cổ đông. Việc áp dụng đúng các nguyên tắc và tiêu chuẩn khi viết báo cáo như Pronexus đã hướng dẫn trong bài sẽ giúp bạn đảm bảo sự minh bạch và độ uy tín cho tài liệu, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của tổ chức.