Chứng khoán phát sinh là gì? Giải đáp chi tiết cho người mới bắt đầu

Bạn đã bao giờ nghe đến thuật ngữ “chứng khoán phái sinh” và tò mò muốn biết nó là gì chưa? Nghe có vẻ phức tạp, nhưng thực chất chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính khá phổ biến, được nhiều nhà đầu tư sử dụng để đạt được mục tiêu của mình. Hãy cùng pronexus tìm hiểu rõ hơn về khái niệm này nhé!

Chứng khoán phái sinh là gì?

Định nghĩa

Chứng khoán phái sinh là một loại hợp đồng tài chính có giá trị phụ thuộc vào một tài sản cơ sở khác (có thể là cổ phiếu, chỉ số, hàng hóa, tỷ giá hối đoái,…). Nói cách khác, chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính “dẫn xuất” từ một tài sản gốc. Giá trị của chứng khoán phái sinh biến động theo giá của tài sản cơ sở, tạo ra cơ hội sinh lời nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

So sánh với chứng khoán cơ bản

Ví dụ thực tế

Hợp đồng tương lai

• Giả sử bạn dự đoán giá cà phê sẽ tăng trong tương lai. Bạn có thể ký một hợp đồng tương lai để mua cà phê với giá cố định vào một thời điểm nhất định trong tương lai. Nếu dự đoán của bạn đúng, bạn sẽ mua được cà phê với giá thấp hơn thị trường và bán ra để kiếm lời.

Quyền chọn

• Bạn có thể mua một quyền chọn để mua một cổ phiếu với giá cố định trong tương lai. Nếu giá cổ phiếu tăng trên mức giá thực hiện của quyền chọn, bạn sẽ thực hiện quyền chọn để mua cổ phiếu với giá thấp hơn thị trường và bán ra để kiếm lời.

Chứng quyền có bảo đảm

• Đây là một loại chứng khoán phái sinh được phát hành bởi các công ty chứng khoán, liên kết với một cổ phiếu cơ sở. Chứng quyền có bảo đảm cho phép nhà đầu tư tham gia vào thị trường chứng khoán với đòn bẩy cao, nhưng cũng đi kèm với rủi ro mất toàn bộ số tiền đầu tư.

Các loại chứng khoán phái sinh phổ biến

Hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là một thỏa thuận pháp lý giữa hai bên, trong đó một bên cam kết mua và bên kia cam kết bán một tài sản cơ sở nhất định (như cổ phiếu, chỉ số, hàng hóa) với một giá cả và thời điểm giao dịch cụ thể trong tương lai.

• Đặc điểm:
  • Giá cả và số lượng tài sản cơ sở được xác định rõ ngay từ đầu.
  • Cả hai bên đều có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng.
  • Được giao dịch trên các sàn giao dịch có tổ chức.
• Ưu điểm:
  • Khả năng đòn bẩy cao: Nhà đầu tư có thể kiểm soát một lượng lớn tài sản với số vốn tương đối nhỏ.
  • Tính thanh khoản cao: Dễ dàng mua bán trên thị trường.
  • Công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả: Giúp các doanh nghiệp bảo vệ lợi nhuận trước những biến động bất ngờ của thị trường.
• Nhược điểm:
  • Rủi ro cao: Giá trị của hợp đồng có thể biến động mạnh theo giá của tài sản cơ sở.
  • Yêu cầu ký quỹ: Nhà đầu tư phải nộp một khoản tiền ký quỹ để đảm bảo thực hiện hợp đồng.

Quyền chọn

Quyền chọn là một hợp đồng tài chính cho phép người mua có quyền (nhưng không có nghĩa vụ) mua hoặc bán một tài sản cơ sở với một giá cả nhất định (giá thực hiện) trong một khoảng thời gian nhất định.

• Loại quyền chọn:
  • Quyền chọn mua (Call option): Quyền mua một tài sản cơ sở với giá thực hiện.
  • Quyền chọn bán (Put option): Quyền bán một tài sản cơ sở với giá thực hiện.
• Đặc điểm:
  • Người mua quyền chọn phải trả một khoản phí (premium) để mua quyền chọn.
  • Người bán quyền chọn có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng nếu người mua thực hiện quyền chọn.
• Ưu điểm:
  • Hạn chế rủi ro: Người mua quyền chọn chỉ mất tối đa số tiền phí đã trả.
  • Linh hoạt: Người mua có thể lựa chọn thực hiện hoặc không thực hiện quyền chọn.
• Nhược điểm:
  • Khả năng sinh lời thấp hơn: Phí mua quyền chọn làm giảm lợi nhuận tiềm năng.

Hợp đồng hoán đổi

Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên để trao đổi các luồng tiền trong tương lai dựa trên một công thức nhất định.

• Loại hợp đồng hoán đổi:
  • Hoán đổi lãi suất: Trao đổi các khoản thanh toán lãi suất dựa trên các chỉ số lãi suất khác nhau.
  • Hoán đổi tỷ giá: Trao đổi các khoản thanh toán dựa trên sự biến động của tỷ giá hối đoái.
• Đặc điểm:
  • Không có tài sản cơ sở vật chất.
  • Được sử dụng rộng rãi để quản lý rủi ro lãi suất và tỷ giá.
• Ưu điểm:
  • Linh hoạt: Có thể thiết kế hợp đồng hoán đổi để phù hợp với nhu cầu cụ thể của mỗi bên.
• Nhược điểm:
  • Độ phức tạp: Hợp đồng hoán đổi thường có cấu trúc phức tạp, đòi hỏi kiến thức chuyên sâu để hiểu và sử dụng.

Cơ chế hoạt động của chứng khoán phái sinh

Tài sản cơ sở

Tài sản cơ sở chính là “cái gốc” mà chứng khoán phái sinh được xây dựng lên. Ví dụ, nếu một hợp đồng tương lai có tài sản cơ sở là vàng, thì giá trị của hợp đồng này sẽ biến động theo giá vàng trên thị trường. Sự biến động của giá tài sản cơ sở sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến giá trị của chứng khoán phái sinh, tạo ra cơ hội sinh lời hoặc thua lỗ cho nhà đầu tư.

Giá trị hợp đồng

Giá trị của một hợp đồng phái sinh không chỉ đơn thuần bằng giá của tài sản cơ sở mà còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác:

• Thời gian đến hạn: Càng gần đến ngày đáo hạn, giá trị của hợp đồng càng phụ thuộc vào giá thị trường của tài sản cơ sở.
• Lãi suất không rủi ro: Lãi suất này ảnh hưởng đến chi phí cơ hội của việc nắm giữ hợp đồng.
• Biến động của thị trường: Độ biến động của giá tài sản cơ sở càng cao, giá trị của quyền chọn càng lớn.
• Các yếu tố khác: Cung cầu, thông tin mới về thị trường, chính sách của chính phủ…

Ví dụ: Một quyền chọn mua cổ phiếu với giá thực hiện 100 đồng. Nếu giá cổ phiếu hiện tại là 110 đồng, quyền chọn này sẽ có giá trị cao hơn so với khi giá cổ phiếu là 90 đồng.

Lợi nhuận và rủi ro

Lợi nhuận:

• Lợi nhuận từ sự biến động giá: Nếu nhà đầu tư dự đoán đúng xu hướng biến động của giá tài sản cơ sở, họ có thể thu được lợi nhuận cao.
• Đòn bẩy: Chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy tài chính để tăng lợi nhuận.

Rủi ro:

• Rủi ro thị trường: Giá của tài sản cơ sở có thể biến động mạnh, gây ra thua lỗ lớn.
• Rủi ro thanh khoản: Khó bán hợp đồng khi cần thiết.
• Rủi ro tín dụng: Đối với các hợp đồng OTC, rủi ro vỡ nợ của đối tác giao dịch.

Ưu điểm và nhược điểm của chứng khoán phái sinh

Ưu điểm

Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính linh hoạt, mang đến nhiều lợi ích cho nhà đầu tư. Một trong những ưu điểm nổi bật của chứng khoán phái sinh là khả năng đa dạng hóa danh mục đầu tư, giúp nhà đầu tư phân tán rủi ro và tăng cơ hội sinh lời. Bên cạnh đó, chứng khoán phái sinh còn cung cấp đòn bẩy, cho phép nhà đầu tư tận dụng số vốn nhỏ để tạo ra lợi nhuận lớn.

Nhược điểm

Tuy nhiên, đòn bẩy cũng đi kèm với rủi ro cao, nếu không cẩn trọng có thể dẫn đến thua lỗ nghiêm trọng. Ngoài ra, tính thanh khoản cao của chứng khoán phái sinh giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán và thoát khỏi vị thế. Mặc dù vậy, chứng khoán phái sinh cũng có những nhược điểm như độ phức tạp, rủi ro cao và chi phí giao dịch khá lớn. Vì vậy, nhà đầu tư cần trang bị đầy đủ kiến thức và kinh nghiệm trước khi tham gia vào thị trường này.

Những ai nên đầu tư vào chứng khoán phái sinh?

Chứng khoán phái sinh không phải là một kênh đầu tư phù hợp với tất cả mọi người. Để thành công trong lĩnh vực này, nhà đầu tư cần có kiến thức chuyên sâu về thị trường tài chính, hiểu rõ các công cụ phái sinh và có khả năng phân tích, đánh giá rủi ro. Ngoài ra, những nhà đầu tư có kinh nghiệm, muốn đa dạng hóa danh mục đầu tư hoặc muốn tăng lợi nhuận cũng có thể xem xét đầu tư vào chứng khoán phái sinh. Tuy nhiên, những nhà đầu tư mới vào thị trường hoặc những người không chịu được rủi ro cao nên cân nhắc kỹ trước khi quyết định.

Kết luận

Tóm lại, chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính phức tạp nhưng rất hữu ích cho các nhà đầu tư. Tuy nhiên, để thành công trong việc đầu tư chứng khoán phái sinh, bạn cần trang bị cho mình những kiến thức cần thiết và có một kế hoạch đầu tư rõ ràng. Nếu bạn đang quan tâm đến việc đầu tư vào chứng khoán phái sinh, hãy tìm hiểu thêm thông tin và tham khảo ý kiến của các chuyên gia để đưa ra quyết định đúng đắn.